Якташыбыз Кирам Сатиев белән әңгәмә: Гармунда уйнау сәләте миңа әтидән күчкән

– Кирам абый, балачагыгыз ничек узды?

– Без тугыз бала – дүрт кыз, биш малай үстек. Ашаган ризык бәрәңге булды. Дүрт почмаклы өйнең яртысын мич алып торды, әткәй белән әнкәй – караватта, без – балалар салкын идәндә йокладык. Аның заманы шундый иде. Кандалалы өйдә яшәгәннәрне искә төшерергә яратмыйм, күзгә яшьләр килә. Безнең Актаныш якларында урманнар юк, шул сәбәпле, ягарга утын да булмый иде. Каен урманы бар иде, ләкин аны кистермәделәр. Ул урман Сабантуйларында, гомумән, ерактан кайтучылар өчен ял итү урыны булды. 7-8нче сыйныфта укыганда, әни белән икәү сыер җигеп утынга бара идек. Ул чакта ат юк дәрәҗәсендә, аны сирәк бирәләр иде. Ат бирсәләр, әткәй белән урманга утынга бара идек. Ат бирмәсәләр, әткәйнең йөзе шундук үзгәрә иде. “Сәгадәт, сыерны җик, ат бирмәделәр”, – дип коры гына әйтә иде.

– Ни өчен әтиегез сыерны үзе җикмәде?

– Мин аның җавабын үзем дә еллар үткәч кенә белдем. Бүре ачтан үлсә үлә, әмма печән ашамый. Печән ашаса, ул сарык белән тигезләшә, аның дәрәҗәсе төшәчәк. Әткәй армиядә хезмәт итеп, еракларда эшләп кайткан бик акыллы, зыялы кеше иде. Бик оста итеп гармунда уйный иде ул. Ике абыем да гармунда уйнады. Безнең өстәлдә, ягъни иң кадерле, иң дәрәҗәле урында ризык белән гармун тора иде. Ризык та, гармун да ашъяулык белән каплана иде. Уйный белгән кешегә генә гармунга кагылырга рөхсәт иде.

– Гармунда уйнау сәләте әтиегездән күчкән, димәк?

– Бәлки шулайдыр да. Әмма мине моңа өйрәтүче булмады. Клубка барып, шунда җыелган гармун уйнаучыларны карый идек. Бер-берсен уздырып уйныйлар иде. Без – бәләкәй балаларны куалар, ә без барыбер тәрәзә аша карый идек. Шуларны тыңлап өйрәндем. Ул вакытта авылда нота белүче дә юк иде. Ә минем бик тә ноталарны өйрәнәсем килде. Шуннан соң әткәй Әлмәттәге музыка училищесы турында белешкән. Дүрт ел шунда һәм биш ел Казан дәүләт консерваториясендә белем алдым. Укытучыбыз рус кешесе иде – Антонов Дмитрий Константинович. Рус телен белмәсәм дә, аның сөйләвен йотлыгып тыңлый идем. Аңлап бетермәгәннәрне язып аңлата иде.

– Сез дөрес тәрбия алдым дип уйлыйсызмы?

– Әлбәттә. Мәктәп тәрбия бирергә тиеш дигән сүзне еш ишетергә туры килә. Юк, мәктәп тәрбия бирергә тиеш түгел. Мәктәпнең вазифасы – белем бирү. Тәрбияне гаилә һәм урам бирә. Белем яки тәрбия генә җитми. Кеше бөтен яктан үсәргә, камилләшергә тиеш. Гаиләдәге 9 баланың өчесе – югары белемле, бишебез дә армия сафларында хезмәт иттек.

– Кирам абый, сез гаиләдә 9 бала үскәнсез, ә үзегез ни өчендер бер бала белән генә чикләнгәнсез...

– Хатыным Гөлшат белән бер кыз үстердек. Бер бала белән генә калуыбызның сәбәпләре бар. “Сезнең бер генә балагыз бар мени?” – дип сорасалар: “Юк, берәү!” – дип көчле интонация белән җавап бирәм. Икене, өчне алып кайтырга да мөмкинлек бар иде, ләкин гастрольләрдән кайтып кергән булмады, бала карау күбесенчә хатын җилкәсенә төште. Әмма төп сәбәбе ул түгел. Без 9 бала үстек, балачакның нинди булганын әйттем. Шуңа да мин: “Берне үстерәм, әмма берәгәйле итеп үстерәм”, – дидем. Баламның хәерчелектә үсүен теләмәдем, ул акчасызлыкның нәрсә икәнен белмәде. Концертта, мәҗлестә эшләп кайткан акчадан кызыма да өлеш чыгара идем. Хәтерлим, студент чагымда кешеләрдә берәр тәмле ризык күрсәм, кызыгып карап тора идем. “Нишләп син дә алмыйсың?” – дип сорыйлар. “Ашыйсым килми”, – дип җавап бирә идем. Бик ашар идем, акчам булмады. Шуңа күрә кызыма: “Ашыйсы килгән әйбереңне алып аша”, – дип әйттем.

– Гастрольдән кайтып кермәдем, дисез. Бу гаилә тормышын алып барырга комачауламадымы?

– Кешенең үзеннән тора ул. Әнә шул гастрольләрдә йөреп, өйләнергә соңга кала яздым. 29 яшемдә гаилә кордым. Ә бит сәхнә кешеләре арасында гомер буе гаилә кормаучылар да бар.

– Гөлшат апа нинди кеше?

– Гаилә җанлы кеше ул. Гаиләбез учагын саклаучы. Өйдәге диварда зур хәрефләр белән: “Тормышны хатын-кыз боза”, – дигән язу элеп куйдым. Хак сүзләр бит?! Хатын-кыз иренә якты чырай күрсәтмәсә, күңел үсмәячәк.

– Кызыгыз әле дә чит илдә яшиме?

– Әйе. Сәрия ире Атанас белән ике кыз үстерәләр. Болгариядә яшәгәндә туган кызларына София дигән исем куштылар. София – Болгариянең башкаласы. Икенче кызлары Шотландиядә туды. Ул – Диана исемле. 

– Берничә ел элек катлаулы операция кичердегез...

– Пандемия алдыннан 2018 елның ахырында булды бу хәл. Үлем белән көрәштем. Исән-сау калдым, Аллаһка шөкер. Операциягә кергәнче: “Мине Татар Ямалы (Актаныш районы – Ред.) авылына алып кайтып, әнкәй янына җирләрсез”, – дидем. Табиб әйтүенчә, ирләр өчен, йөрәктән кала, иң начар авыру шушы икән. Аллаһы Тәгалә сәламәтлектән аермасын.

– Бертуганнарыгыз исән-саумы?

– Бүген без дүртәү генә калдык. Әткәй-әнкәйне дә санаганда, 11 кеше идек. Бу көннәрдә энем Хәсәнне озаттык. Үзе соравы буенча, аны әнкәй янына Татар Ямалы авылы зиратында җирләдек. Кешеләр зиратка ешрак барсыннар һәм гыйбрәт алсыннар иде: барыбыз да шунда барачакбыз. Байлык артыннан куучылар да. Халыкта: “Үлгән артыннан үлеп булмый”, – диләр. Дөрес түгел. Үлгәннең алдыннан үлеп булмый.

– Сез китаплар да язасыз бит әле?

– Биш китап яздым. Дөрес, барысы да минем турыда түгел. Беренчесе татар баянчылары турында. “Ак баян” дип аталган икенче китабым үзем турында. Беренче карашка, язу эше җиңел кебек. Әмма ул бик җаваплы, авыр хезмәт. Арыта, эт булып арыйсың. Җөмлә төзелешен, хәреф хаталарын, фикернең эзлеклелеген игътибарда тоту мөһим. Казан дәүләт консерваториясендә укыганда, параллель рәвештә журналистика факультетына укырга керергә теләдем. Әмма ул вакытта берьюлы ике уку йортында укырга рөхсәт юк иде. Шулай итеп, журналист һөнәренә укымыйча биш китап яздым. “Син – язучы” диючеләргә мин: “Юк, мин язучы түгел, мин яза белүче”, – дим. Мәктәптә укыганда ук татар теле дәресен бик ярата идем.

– Кирам абый, сез бик зур һәм җаваплы эш башкарасыз – татар сәхнәсе өчен җырчылар әзерлисез. 

– Башта Г.Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясендә эшләдем. 2006 елдан Казан дәүләт мәдәният институтында укытам. Студентларны нота буенча дөрес итеп җырларга өйрәтәм. Сәхнәдә җырлаучы артистларның барысы да диярлек миндә укыды. Алар арасында Илсөя Бәдретдинова, Зинира һәм Ризат Рамазановлар, Ришат Фазлыйәхмәтов, Марат Фәйрушин, Данир Сабиров, Рифат Зарипов, Рафил Җәләлиев, Әлфис Галиуллин, Резидә Сәлахова, Айсылу Мөсәлләмова, Айнур Гәрәев, Нәфисә Назарова, Алмаз Сафин, Радик Шаяхмәтов һәм башкалар бар.

– Илһам абый Шакиров белән ничә ел эшләдегез?

– 39 ел. Илһам абый, Әлфия апага кадәр 1978 елларда Опера һәм балет театры артистлары белән эшләдем. Аннары армиядә хезмәт итеп кайтканнан соң, 1981 елда филармониягә эшкә кереп, 10 ел Әлфия Авзалова бригадасында эшләдем. Аннан соң Илһам абый үзенә чакырды. Аңа “сез” дип әйткән идем, Илһам абый әле уң, әле сул ягына карап нәрсәдер эзләнә башлады. “Син кемгә сез дип әйтәсең? Бүгеннән миңа “сез” дип әйтмә, “абый” дип әйт”, - диде. Илһам абый белән яшь аермабыз нәкъ 20 ел иде.

– Илһам абыйны юксынасызмы?

– Бик сагынам. Илһам абый, Рөстәм Вәлиев һәм мин – безнең өчпомакны сагынам. Башта Рөстәм китте, аннары Илһам абый вафат булды. Берүзем калдым. Рөстәм белән 28 ел бергә эшләдек. Эх, икәү уйнаган чаклар!.. Безнең бармаган җир калмады: Советлар союзының татарлар яшәгән барлык төбәкләрендә, өч тапкыр Төркиядә, Финляндия, Германия, Чехословакия, Болгария, Кытай, Америка һәм Румыниядә булдык. Бер-беребезне күз карашыннан ук аңлый идек. Өчәү бергә чыгыш ясаган чаклар төшләремә керә. Чакырмыйлар, чакыра гына күрмәсеннәр. Мәрхүмнәрнең төштә чакыруын яхшыга юрамыйлар.

– Сезгә алмашка килерлек яшь баянчылар бармы?

– Бар, әлбәттә. Наил Сәгъдиев, Айнур Моратов, Әлфис Галиуллинның киләчәге бик өметле күренә.

– Бу дөньяда нәрсәдән куркасыз?

– Кешене рәнҗетүдән. Кешегә ялгыш кына бер сүз әйтсәм дә, иртәгә үк янына барып яки телефоннан шалтыратып гафу үтенәм.

– Тормышта үкенгән чакларыгыз булдымы?

– Гомер буе: “Ник шулай эшләмәдем икән?” яки “Эх, нигә шулай эшләдем икән?” – дип үкенергә туры килә. Бу фикерем белән күпләр килешер.

Эльвира Шакирова.